Tembung Kawi adalah sebuah aspek menarik dari kekayaan bahasa dan sastra Indonesia yang terlahir dari zaman kerajaan Hindu-Buddha di Pulau Jawa.
Dalam konteks sastra, Tembung Kawi menjadi perbendaharaan kata-kata yang dipadu dengan keindahan ekspresi dan makna mendalam.
Artikel ini akan membahas lebih lanjut mengenai pengertian, sejarah, serta relevansi Tembung Kawi dalam konteks budaya dan sastra Indonesia.
Contents
Pengertian Tembung Kawi
Dikutip dari Wikipedia, Tembung Kawi adalah salah satu varian bahasa yang berkembang pada zaman kerajaan Hindu-Buddha di Pulau Jawa, sering digunakan dalam penulisan karya sastra.
Kawi sendiri bermakna “penyair”. Karya sastra yang dihasilkan oleh penyair atau Kawi disebut kakawin, rangkaian puisi dengan kata-kata indah yang mengikuti pola tertentu.Tembung kawi yaiku jenise tembung kang cak-cake winates ana ing basa endah, umpamane kanggo ing kesenian kethoprak, wayang lan acara liane kang gegayutan karo adat kejawen.
Bahasa Kawi merupakan kunci untuk memahami kehidupan budaya bangsa Indonesia. Bahasa dan sastra Kawi menjadi sumber kekayaan dan pengetahuan bagi perkembangan budaya bangsa.
Bahasa dan sastra Kawi menjadi fokus studi dalam bidang filologi, linguistik, dan kesusastraan.
Sejarah Tembung Kawi
Sejarah Tembung Kawi dapat ditelusuri hingga zaman Prasasti Sukabumi, yang diterbitkan pada tanggal 25 Maret 804. Selain itu, penggunaan bahasa Kawi juga terdokumentasikan dalam naskah Candakarana yang memuat panduan pembuatan Kakawin dan daftar kosakata Kawi (Kamus Tembung Kawi).
Berikut adalah beberapa poin penting dalam sejarah penggunaan bahasa Kawi:
- Zaman Prasejarah Sebelum Abad ke-9 Pada periode ini, beragam karya sastra dan cerita-cerita lisan berbahasa Kawi menjadi warisan budaya yang disampaikan secara lisan.
- Zaman Kerajaan Mataram Mulai dari abad ke-9 hingga ke-10, periode pemerintahan Mpu Sindok (925 – 962 M) hingga masa pemerintahan Raja Dharwangsa Teguh (991-1007 M), terjadi kelahiran karya sastra prosa dan Kakawin Ramayana.
- Zaman Kerajaan Kediri Dimulai dari pemerintahan Prabu Airlangga (1019 – 1049 M) hingga Raja Kertanegara (1268 – 1292 M) di Singasari. Karya sastra yang dihasilkan pada periode ini umumnya berbentuk tembang.
- Zaman Kerajaan Majapahit I Dimulai sejak berdirinya Majapahit pada tahun 1239 M hingga masa kejayaan pada pemerintahan Hayam Wuruk (1350 – 1389 M). Karya sastra yang terkenal termasuk Brahmaodapuraoa, Sutasoma, dan Parthayajna.
- Zaman Kerajaan Majapahit II Dimulai dari masa pemerintahan Raja Wikrama Wardana (1389 – 1482 M) hingga kejatuhan Majapahit pada tahun 1518 M. Beberapa karya sastra yang dihasilkan antara lain Kakawin Nitiuastra, Nirartha Prakerta, Dharmauunya, dan Hariuraya.
Fungsi Bahasa Kawi
Sebagaimana telah disebutkan sebelumnya, Tembung Kawi memiliki peran yang signifikan dalam dunia sastra pada masa lampau, seperti dalam kakawin, prasasti, atau candi. Meskipun bahasa Kawi bisa dikatakan telah menjadi langka, namun pada zaman sekarang, penggunaannya masih tetap relevan dalam pertunjukan kethoprak, wayang kulit, wayang orang, dan berbagai jenis tembang Jawa.
Penggunaan bahasa Kawi juga dapat ditemui dalam upacara pernikahan adat masyarakat Jawa, memberikan kesan kemurnian dan kehikmatan pada acara tersebut.
Di dunia pendidikan tinggi, bahasa dan sastra Kawi masih menjadi subjek studi bagi ilmu linguistik, filologi, dan kesusastraan. Melalui pembelajaran ini, warisan sastra dan kebudayaan Indonesia terus dijaga dan dipelajari untuk generasi mendatang.
Contoh Tembung Kawi dan Artinya
Berikut adalah kamus tembung kawi dan artinya:
- Agni = geni
- Agra = pucuk
- Ancala= gunung
- Andaka= bantheng
- Angga = awak
- Anggung = tansah
- Angkara = loba
- Apsara = dewa
- Asura= buta
- Adipati = bupati
- Aditya = srengenge
- Adilaga = paprangan
- Adyaksa = jaksa
- Aglar = sumebar
- Akrami = ningkah, susila
- Akasama = pangapura
- Amerta = banyu, urip
- Anggada = gelang
- Andaru = lintang
- Ananta = warna-warna
- Anapi = nanging
- Amrik = ngambar wangi
- Andaka = bantheng
- Anderpati = kendel banget
- Andakara = srengenge
- Andika = ngandika
- Andrawina = pasugatan
- Angakara = tamak
- Arcapada = jagad, bumi
- Astana = kuburan
- Arimong = macan
- Arjasa = wit
- Arnawa = segara, lautan
- Ardi= gunung
- Arga= gunung
- Aris= alon, sareh
- Arka= srengenge
- Arsa= arep
- Astha= wolu
- Asthi = gajah
- Atma = anak
- Atmaja = anak
- Aywa = aja
- Abra = sumorot
- Among = njaga
- Asta = wolu
- Ajar = pandhita
- Aji = Ratu, Raja
- Akasa = awang-awang
- Aldaka = gunung
- Amba = aku, ingsun
- Ambeg= sipat
- Asung = weweh
- Among karso = karepe dhewe
- Among karsa = mrintah neg.
- Atmaka = anak
- Asup = mlebu
- Aswa = jaran
- Awiyat = awang-awang
- Ayun = arep gelem
- Brama = geni
- Bramantya = nesu
- Brangtha = kasmaran
- Brastha = rusak, ilang
- Bujaga = pesta
- Bupala = Raja
- Butala = lemah
- Buwana = bumi
- Bulubekti = pajeg
- Busana = sandhangan
- Badhama = gaman
- Badra = rembulan
- Bantala = lemah
- Baruna = segara
- Bathara = dewa
- Bayu = angin
- Bagaspati = srengenge
- Bacira = alun-alun
- Bagawan = pandhita
- Baka = langgeng
- Bagaskara = srengenge
- Bajra = inten, bledeg
- Bagya = begja
- Bandayuda = perang
- Bathari = dewi
- Bayangakara = prajurit
- Basmi = kobong
- Basanta = rembulan
- Banawi = kali
- Banawa = prau
- Balitu = bodho.
- Birawa = gagah, giris
- Biksu = pandhita
- Bima = medeni
- Belasungkawa = melu susah
- Banu = sorot srengenge
- Bawa = laksana Nuhoni guneman
- Boga = pangan
- Boja = pangan
- Bojaan = pesta
- Boma = awang-awang
- Bomantara = langit
- Bondhan = njoged
- Botrawi = tlaga.
- Bramara = tawon
- Cidra = durjana
- Cintra = susah, cilaka
- Cipta = ngarang
- Citra = gambaran
- Crema = wlulang, kulit
- Culika = durjana
- Cakra = rodha
- Cakrawala = langit
- Candhala = daksiya
- Candra = rembulan
- Candramawa = kucing
- Canthoka = kodhok
- Canthula = kurang ajar
- Caraka = utusan
- Catur = papat
- Cundhaka = utusan
- Curiga = keris
- Durna = pangayoman
- Durga = alangan, bebaya
- Dwipangga = gajah
- Dwipa = gajah, pula
- Dyatmika = anteng, alus
- Dyah = putri
- Dhuhkita = susah
- Dumadi = urip
- Dahaga = geni
- Dahat = banget
- Dara = bocah wadon
- Danu = gendhewa
- Dyan = putra, banjur
- Dahana = geni
- Danawa = buta
- Dhandhang = gagak
- Dhadhu = abang
- Dhatulaya = kraton
- Dasa = sepuluh
- Datan = ora
- Dipangga = gajah
- Dirgantara = awang-awang
- Ditya = buta
- Diyu = buta
- Dhingin = dhisk
- Driya = ati
- Duk = nalika
- Duksina = kidul
- (n) Dulu = ndeleng
- Duta = utusan
- Dwi = loro
- Dwija = guru
- Daksa = pinter
- Danta = untu
- Daksina = tengen, kidul
- Darbe = suket
- Dawala = putih
- Dasih = abadi
- Darsana = conto
- Darpita = kendel seru
- Darma = wajib
- Dayinta = putih
- Dewangkara = srengenge
- Den = di
- Dennya = sarehne
- Dhandaha = gada
- Dhihi = biyen
- Dibya = misuwur
- Dipati = Raja
- Diraga = gajah
- Digdaya = sakti
- Dira = kendel
- Dite = dina Minggu
- Dhingin = dhisik
- Drana = sabar
- Dri = gunung
- Dura = adoh
- Dumilah = sorot
- Dur = jahat, ala
- Dustha = julig
- Duratmaka = wong ala
- Esa = tunggal
- Eka =siji
- Eksi = mata
- Ekapraya = sarembug
- Entar = sanepa 9.
- Endah = becik
- Enu = dalan –
- Erawati = bledeg
- Ernawa = segara
- Esti = karep
- Giwangkara = srengenge
- Gini = wong wadon
- Gora = banget, gedhe
- Grana = irung
- Gra = banget, pucuk
- Graha = lintang, omah
- Garini = bojo
- Gama = dalan
- Garbini = meteng, mbobot
- Gangga = kali, banyu
- Gana = mendhung, mega
- Gandhi = palu
- Garba = weteng
- Gupala = baureksa, rca
- Gung = gedhe
- Gahana = jurang
- Gapura = lawang, agung
- Gata = laku
- Gatra = baris
- Gegana = awang-awang
- Giri = gunung
- Guntur = jugrug
- Gurnita = gludhug
- Guruh = bledheg
- Gya = enggal
- Gandarwa = uta, dhemit
- Gerah = awang-awang
- Gita = kembang
- Gili = gunung cilik
- Imalaya = gunung
- Ina = aso
- Indriya = karep
- Ingsun = aku
- Iba = gajah
- Ima = mega
- Jana = wong
- Jatha = siung
- Janaloka = donya
- Jangga = gulu
- Jati = asli, nyata
- Jnggala = alas
- Jenar = kuning
- Juwita = wanita
- Jagad = bumi, donya
- Jahnawi = banyu
- Jahni = banyu
- Jladri = segara
- Jala = banyu
- Jaladara = mendhung
- Jaladri = segara
- Jalanidhi = segara
- Jalu = lanang
- Jalma = wadon
- Jawata = dewa
- Jarwa = teges
- Jaya = menang
- Jilma = wong
- Jingga = abang nom
- Jumantara = langit
- Judhi = perang
- Jurit = perang
- Juga = mung
- Koswa = wadyabala
- Kongas = misuwur, sumebar
- Kriya = pangawean
- Kuda = jaran
- Kadya = kaya
- Kaga = manuk
- Kalbu = ati
- Kaloka = kesuwur
- Kalpika = ali-ali
- Kalyana = linuwih
- Kanan = tengen
- Kapti = karep
- Kurda = nesu seru
- Kumara = bocah
- Kusala = pinter, apik
- Kunarpa = bangka
- Kundhala = ali-ali
- Kumba = sirah, bocah
- Kapiyarsa = keprungu
- Kardi = gawe
- Kintaka = layang
- Kisma = lemah
- Kresna = ireng
- Kukila = manuk
- Kuncara = misuwur
- Kusuma = kembang
- Karta = aman
- Kartika = lintang
- Karya = gawe
- Kayun = karep
- Kencana = emas
- Kering = kiwa
- Kuwawa = kuwat
- Kaca = rambut
- Kadhaton = kraton
- Kalindhih = kalah
- Kalpa = kaya
- Kalwang = lawa
- Kanuraga = digdaya
- Kanin = tatu
- Kanugrahan = paweh
- Kanaka = kuku, emas
- Kenyar = sorot
- Kelimengan = peteng
- Kenya = bocah wadon
- Kengis = katon
- Kinanthi = digandeng
- Kirana = rembulan
- Kingkin = sedhih
- Krura = nesu, golok
- Komala = alus, inten
- Kawuryan = katon
- Kangkan = pedhang
- Kawi = cerita
- Kawangwang = katon
- Kantaka = semaput
- Kawuri = biyen
- Karga = keris
- Karna = kuping
- Kapi = kethek
- Kasatmata = katon
- Karma = kelakuan
- Lalis = mati
- Lampus = mati
- Langking = ireng
- Laksmi = ayu
- Langkap = gendhewa
- Laga = perang
- Laksita = konangan
- Lagya = lagi
- Lamun = yen
- Lelana = ngumbara
- Lebuh = dalam
- Leksana = mlaku
- Listya = ayu
- Lingga = tandha, reca
- Lastri = bengi
- Layu = mati
- Lebda = pinter
- Lena = mati
- Lir = kaya
- Lawan = karo
- Lamkita = tanda, ngalamat
- Lara = susah, prawan
- Lirwa = sembrana
- Lodra = galak
- Lohita = abang
- Lungayan = gulu
- Lukita = tuladha
- Luhung = luhur
- Loh jinawi = subur
- Loka = jagad
- Ludira = getih
- Luhur = mulya
- Lumaksana = mlaku
- Laban = kilat
- Layon = janasah
- Laya = panggonan
- Labuh = tumiba, tiba
- Latri = bengi
- Madya = tengah
- Makarya = nyambut gawe
- Mameh = golek
- Mami = aku
- Mandholo = bumi
- Manggal = panggedhe
- Manjing = mlebu
- Marga = dalan
- Margana = panah
- Marta = sabar
- Maruta = angin
- Mijil = metu
- Mina = iwak
- Mitra = kanca
- Miyarsa = krungu
- Mudha = enom
- Mulat = weruh
- Mandraguna = wicaksana
- Merjaya = mateni
- Meru = gunung
- Miguna = pinter
- Miyat = ndeleng
- Minantaka = nelayan
- Mimba = metu
- Muroni = ngendemi
- Murda = sirah
- Musna = ilang
- Mustaka = sirah
- Maya = remeng-remeng
- Maha = banget
- Marus = getih
- Maharsi = pandhita
- Martani = sabar
- Mala = cacad
- Marcapala = jagad
- Manira = aku
- Manik = inten
- Mandhala = bumi, tlatah
- Mandhira = wit wringin
- Mandrawa = kadohan
- Mandragini = papan sare
- Mintuna = jodho
- Mindha = padha
- Minging = wangi
- Mong = macan
- Maksa = mati, ilang
- Mring = marang
- Mrih = supaya
- Musthika = inten
- Murud = lunga, mati
- Murti = awak
- Mundhing = kebo
- Murba = mrintah
- Munggwing = ana ing
- Myat = ndeleng
- Narya = ratu
- Nata = ratu
- Naga = ula
- Nala = ati
- Nalendra = prabu
- Narmada = kali
- Nestapa = sedih
- Ngalembana = ngelem
- Ngarsa = ngarep
- Ngesthi = mikir
- Nagagini = ula wadon
- Nara = wong, punggawa
- Nawala = layang
- Narendra = raja
- Nendra = turu
- Netra = mripat
- Nir = ilang
- Nila = biru
- Nindya = utama, ora cacat
- Nirbaya = kendel, seru
- Nimpuna = pinter
- Nuladha = niru
- Nuswa = pulo
- Nugraha = ganjaran, peparing
- Obar-abir = pilat
- Orem = semambat
- Pabaratan = paperangan
- Pada = sikil
- Palagan = paperangan
- Palastra = mati
- Palupi = tuladha
- Pambayun = pambarep
- Pamulu = praen
- Panca = lima
- Pancakara = perang
- Panti = omah
- Pangaksama = pangapura
- Pangastuti = sembah
- Pangupajiwa = panguripan
- Paramarta = luhur
- Patra = gedhong
- Pawiyatan = sekolah
- Pidha = karya
- Pita = kuning
- Pradangga =gamelan
- Praja = negara
- Pralaya = mati, rusak
- Pramuka = panggedhe
- Prapta = teka
- Pratala = lemah
- Pratiwi = lemah
- Prawira = kendel
- Priya = lanang
- Priyangga = dhewe
- Purna = ganap, bubar
- Puspita = kembang
- Raga = awak
- Ratri = bengi
- Rawi = srengenge
- Rekta = abang
- Rena = ibu
- Ripta = ngarang
- Roga = lara
- Rukmi = emas
- Radyan = raden
- Rahayu = slamet
- Sanggraha = cawisan
- Samirana = angin
- Samodra = segara
- Samya = padha
- Sana = panggonan
- Sardula = pangan
- Sarira = badan
- Sarpa = ula
- Sasana = papan
- Saeka praya = rukun
- Sato = kewan
- Sawego = sediya
- Seta = putih
- Sigra = gelis
- Sah = pisah
- Sakti = digdaya
- Sasangka = rembulan
- Sasmita = tandha
- Sastra = tulis
- Sata = satus
- Sudira = digdaya
- Sumbaga = misuwur
- Sungkawa = susah
- Sirna = ilang
- Siswa = murid
- Sitoresmi = rembulan
- Siwi = anak
- Soca = mripat
- Sopana = dalan
- Sona = asu
- Sunu = anak
- Sura = wani
- Surya = srengenge
- Sila = patrap
- Sinudarsana = ditiru
- Sira = kowe
- Song = payung
- Sotya = inten
- Sudarma = bapak
- Sudarsana = conto
- Suta = anak
- Sweda = kringet
- Tembung kawi sukra kasih tegese Jumat Kliwon
- Tirta = banyu
- Tliti = turun
- Trusta = seneng
- Turangga = jaran
- Tyas = ati
- Tan = ora
- Tanaya = anak
- Taru = wi
- Taruna = enom
- Tinon = katon
- Tembung kawi samirana nduweni arti angin.
- Upiksa = weruh
- Usada = tamba
- Utama = becik
- Utara = lor
- Udrasa = tangis
- Udyana = taman
- Upaya = gole
- Warih = banyu
- Warsa = taun
- Wasana = pungkasan
- Wanara = kethek
- Wandawa = kadang
- Wardaya = ati
- We = banyu
- Wibawa = luhur
- Wibi = ibu
- Wana = alas
- Widi = Knag Maha Agung
- Widya = kawruh, pinter
- Wicara = guneman
- Waskita = awas
- Waspa = luh
- Wastra = sandhangan
- Wacana = caturan
- Wilis = ijo
- Wimba = wetu
- Wira = prajurit
- Winursita = dicritakake
- Wisma = omah
- Waluya = waras
- Wil = guna
- Wreksa = kayu
- Wukir = gunung
- Wuntat = buri
- Wuyung = kasmaran
- Wisuda = angkat
- Wiyati = awang-awang
- Wredha = tuwa
- Tembung kawi winasis tegese pandai, terampil, cekatan, luwes
- Yana = kreta
- Yasa = gawe
- Yayah = bapak
- Yekti = bener
- Yitna = ngati-ati
- Yoga = anak
- Yogya = becik
- Yuda = perang
- Yuwana = slamet
- Ywa = aja
Peninggalan yang Berbahasa Kawi
Prof. Dr. RMG. Poerbatjaraka telah mengelompokkan sastra yang menggunakan Tembung Kawi berdasarkan gaya bahasa, tahun penulisan, dan nama rajanya sebagai berikut:
1. Naskah Jawa Kuna yang Tergolong Tua (Abad 9-11). Naskah ini terdiri dari prosa dan puisi.
a. Prosa:
- Adiparwa
- Agastya Parwa
- Brahmaodapuraoa
- Kunjarakaroa
- Sang Hyang Kamahayanikan
- Uttarakaooa
- dan lain-lain.
b. Puisi:
- Kakawin Ramayaoa
3. Kitab-kitab Jawa Kuna yang Bertembang (Abad 11-13)
- Kakawin Arjunawiwaha
- Kakawin Bharatayuddha
- Kakawin Bhomakawya
- Kakawin Gatotkacasraya
- Kakawin Hariwangua
- Kakawin Kauodyana
- Kakawin Smaradahana
- Kakawin Sumanasantaka
4. Kitab-kitab Jawa Kuna yang Tergolong Baru (Abad 14 sampai Runtuhnya Majapahit)
- Kakawin Brahmaodapuraoa
- Kakawin Kunjarakaroa
- Kakawin Nagarakartagama
- Kakawin Arjunawijaya
- Kakawin Sutasoma
- Kakawin Parthayajna
- Kakawin Nitiuastra
- Kakawin Nirartha Prakerta
- Kakawin Dharmauunya
- Kakawin Hariuraya
Kamus Tembung Kawi
Untuk Anda yang ingin belajar, kami sertakan ratusan kosakata dalam bahasa Kawi agar Anda dapat mengingatnya dengan terjemahan ke dalam bahasa Jawa dan Indonesia. Ini juga dapat berfungsi sebagai kamus bahasa Kawi.
Angka
Berikut adalah daftar kosakata bahasa Kawi yang terkait dengan angka.
Angka | Kawi | Jawa | Indonesia |
1 | Eka | Siji | Satu |
2 | Dwi | Loro | Dua |
3 | Tri | Telu | Tiga |
4 | Catur | Papat | Empat |
5 | Panca | Limo | Lima |
6 | Sad | Enem | Enam |
7 | Sapta | Pitu | Tujuh |
8 | Astha | Wolu | Delapan |
9 | Nawa | Sanga | Sembilan |
10 | Dasa | Sepoloh | Sepuluh |
Contoh kalimat: “Eka sawiji, dasa sepuluh, purwa wiwitan”. Artinya: “Satu, sepuluh, awal pertunjukan”.
Anggota Tubuh Manusia
Berikut adalah daftar kosakata bahasa Kawi yang terkait dengan anggota tubuh manusia.
Kawi | Jawa | Indonesia |
---|---|---|
Angga | awak | badan |
Crema | wlulang | kulit |
Danta | untu | gigi |
Driya | ati | hati |
Eksi | mata | mata |
Garba | weteng | perut |
Garbini | meteng, mbobot | hamil |
Grana | irung | hidung |
Jangga | gulu | leher |
Jatha | siung | taring |
Kaca | rambut | rambut |
Kalbu | ati | hati |
Kanaka | kuku, emas | kuku, emas |
Karna | kuping | telinga |
Kumba | sirah, bocah | kepala, anak |
Ludira | getih | darah |
Lungayan | gulu | leher |
Marus | getih | darah |
Murda | sirah | kepala |
Murti | awak | badan |
Mustaka | sirah | kepala |
Nala | ati | hati |
Netra | mripat | mata |
Obar-abir | pilat | lidah |
Pada | sikil | kaki |
Pamulu | praen | muka, wajah |
Raga | awak | badan |
Sarira | awak | badan |
Soca | mripat | mata |
Sweda | kringet | keringat |
Tyas | ati | hati |
Wardaya | ati | hati |
Waspa | luh | air mata |
Contoh kalimat: “Nganglungaken jangga, nelingaken karna”. Artinya: “Menundukkan leher, memasang telinga”.
Nama Hewan
Berikut adalah daftar kosakata bahasa Kawi yang terkait dengan nama hewan.
Kawi | Jawa | Indonesia |
---|---|---|
Andaka | bantheng | banteng |
Arimong | macan | harimau |
Asthi | gajah | gajah |
Aswa | jaran | kuda |
Bramara | tawon | lebah |
Candramawa | kucing | kucing |
Canthoka | kodhok | katak |
Dhandhang | gagak | burung gagak |
Dipangga | gajah | gajah |
Dirada | gajah | gajah |
Dwipangga | gajah | gajah |
Iba | gajah | gajah |
Kaga | manuk | burung |
Kalwang | lawa | kelelawar |
Kapi | kethek | kera |
Kuda | jaran | kuda |
Kukila | manuk | burung |
Mina | iwak | ikan |
Mong | macan | harimau |
Mundhing | kebo | kerbau |
Naga | ula gedhe | ular besar/naga |
Sardula | macan | harimau |
Sarpa | ula | ular |
Sato | kewan | hewan |
Sona | asu | anjing |
Taksaka | ula | ular |
Turangga | jaran | kuda |
Wanara | kethek | kera/monyet |
Contoh kalimat: “Prabu Duryidana nitih dwipangga”. Artinya: “Prabu Duryudana naik gajah”.
Warna
Berikut adalah daftar kosakata bahasa Kawi yang terkait dengan warna.
Kawi | Jawa | Indonesia |
---|---|---|
Ananta | warna-warna | berwarna-warni |
Dawala | putih | putih |
Dayinta | putih | putih |
Dhadhu | abang | merah |
Jenar | kuning | kuning |
Jingga | abang nom | merah muda |
Langking | ireng | hitam |
Lohita | abang | merah |
Nila | biru | biru |
Pita | kuning | kuning |
Rekta | abang | merah |
Seta | putih | putih |
Wilis | ijo | hijau |
Contoh kalimat: “Rabine raden Janaka jinogetan wanara seta”. Artinya: “Menikahnya Raden Janaka diiringi tarian kera putih”.
Alam
Berikut adalah daftar kosakata bahasa Kawi yang terkait dengan alam.
Kawi | Jawa | Indonesia |
---|---|---|
Aditya | srengenge | matahari |
Akasa | awang-awang | ruang di atas bumi |
Aldaka | gunung | gunung |
Amerta | banyu, urip | air, hidup |
Ancala | gunung | gunung |
Andakara | srengenge | matahari |
Andaru | lintang | bintang |
Arcapada | jagad, bumi | alam, bumi |
Ardi | gunung | gunung |
Arga | gunung | gunung |
Arjasa | wit | pohon |
Arka | srengenge | matahari |
Arnawa | segara, samodra | laut, lautan |
Awiyat | langit, awang-awang | langit |
Badra | rembulan | bulan |
Bagaskara | srengenge | matahari |
Bagaspati | srengenge | matahari |
Bajra | inten, bledheg | intan, petir |
Banawi | kali | sungai |
Baruna | segara | laut |
Basanta | rembulan | bulan |
Bayu | angin | angin |
Boma | awang-awang | ruang di atas bumi |
Bomantara | langit | langit |
Botrawi | tlaga | danau |
Bantala | lemah | tanah |
Buwana | bumi | bumi |
Cakrawala | langit | langit |
Candra | rembulan, sasi | bulan |
Darbe | suket | rumput |
Dewangkara | srengenge | matahari |
Dirgantara | awang-awang | ruang di atas bumi |
Dri | gunung | gunung |
Dwipa | pulo | pulau |
Enu | dalan | jalan |
Erawati | bledheg | petir |
Ernawa | segara | laut |
Gahana | jurang | jurang |
Gama | dalan | jalan |
Gana | mendhung, mega | mendung |
Gangga | kali, banyu | sungai, air |
Gegana | awang-awang | ruang di atas bumi |
Gerah | awang-awang | ruang di atas bumi |
Gili | gunung cilik | bukit |
Giri | gunung | gunung |
Gita | kembang | bunga |
Giwangkara | srengenge | matahari |
Gurnita | gludhug | petir |
Guruh | bledheg | petir |
Ima | mega mendung | |
Imalaya | gunung | gunung |
Jagad | bumi, donya | alam semesta |
Jahnawi | banyu | air |
Jahni | banyu | air |
Jala | banyu | air |
Jaladara | mendhung | mendung |
Jaladri | segara | laut |
Jalanidhi | segara | laut |
Janaloka | donya alam | |
Jladri | segara | laut |
Jenggala | alas | hutan |
Jumantara | langit | langit |
Kartika | lintang | bintang |
Kirana | rembulan | bulan |
Kisma | lemah | tanah |
Kusuma | kembang | bunga |
Laban | kilat | kilat |
Lastri | bengi | malam |
Lebuh | dalan | jalan |
Loh | jinawi | subur |
Loka | jagad | alam |
Mandhala | bumi, tlatah | bumi, wilayah |
Marcapada | jagad | alam |
Marcapala | jagad | alam |
Marga | dalan | jalan |
Maruta | angin | angin |
Meru | gunung | gunung |
Narmada | kali | sungai |
Nuswa | pulo | pulau |
Pratala | lemah | tanah |
Pratiwi | lemah | tanah |
Puspita | kembang | bunga |
Rawi | srengenge | matahari |
Ratri | wengi, bengi | malam |
Samirana | angin | angin |
Samodra | segara | laut |
Sasangka | rembulan | bulan |
Sitoresmi | rembulan | bulan |
Sopana | dalan | jalan |
Surya | srengenge | matahari |
Tirta | banyu | air |
Wana | alas | hutan |
Warih | banyu | air |
We | banyu | air |
Wiyati | langit, awang-awang | langit |
Wreksa | kayu | kayu |
Wukir | gunung | gunung |
Contoh kalimat: “Raden Gathutkaca ngambah ing gegana”. Artinya: “Raden Gatutkaca terbang di ruang di atas bumi”.
Ini adalah sebagian kecil dari kosakata dalam bahasa Kawi yang dapat membantu Anda mempelajari dan memahami kekayaan bahasa dan budaya Indonesia.
Akhir Kata
Tembung Kawi adalah bagian tak terpisahkan dari kekayaan bahasa dan sastra Indonesia. Dengan keindahan ekspresinya, Tembung Kawi tidak hanya menjadi perwujudan seni sastra, tetapi juga sebagai cerminan dari kekayaan budaya dan identitas bangsa.
Melalui pemahaman dan penghargaan yang lebih dalam terhadap Tembung Kawi, kita dapat memperkaya kembali keterikatan kita dengan warisan budaya yang luhur ini.